Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, po śmierci spadkodawcy otwiera się spadek, przy czym istnieją dwie podstawy powołania do spadku: dziedziczenie na podstawie ustawy, regulowane przez artykuł 931 k.c., oraz dziedziczenie na podstawie testamentu sporządzonego przez zmarłego. Osoba ma prawo swobodnie dysponować swoim majątkiem zarówno za życia, np. poprzez darowizny, jak i na wypadek śmierci, poprzez sporządzenie testamentu. Jednakże, aby zapewnić ochronę najbliższej rodziny przed pominięciem w dziedziczeniu, prawo cywilne przewiduje instytucję zachowku.
Zachowek stanowi ułamek wartości, którą osoba uprawniona do zachowku otrzymałaby, gdyby dziedziczenie po zmarłym następowało na podstawie ustawy. To uprawnienie do partycypacji w części majątku zmarłego, mające na celu realizację interesów rodzinnych i ochronę bezpośrednich spadkobierców ustawowych przed potencjalnym pokrzywdzeniem ze strony spadkodawcy. Zachowek najczęściej przybiera formę pieniężną, jako wierzytelność osoby uprawnionej do zachowku. Roszczenie o zachowek powstaje wtedy, gdy spadkobierca nie otrzymał należnej mu kwoty w innej postaci, na przykład w formie darowizny. Ważne jest również podkreślenie, że umowa dotycząca zachowku po osobie żyjącej jest nieważna zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, gdyż roszczenie o zachowek może być dochodzone wyłącznie po śmierci spadkodawcy.
Kto ma prawo do Zachowku
Zachowek to prawo przysługujące określonym członkom rodziny, którzy byliby powołani do dziedziczenia z ustawy. Według art. 991 § 1 kodeksu cywilnego, uprawnieni do zachowku to:
- Zstępni (dzieci, wnuki itd.)
- Małżonek
- Rodzice spadkodawcy (jeśli byliby powołani do dziedziczenia z ustawy)
Zachowek przysługuje także przysposobionemu i jego zstępnym, którzy są traktowani na równi ze zstępnymi spadkodawcy. Jednakże nie przysługuje on osobom wydziedziczonym, spadkobiercom uznawanym za niegodnych, małżonkom wyłączonym od dziedziczenia, ani osobom, które odrzuciły lub zrzekły się dziedziczenia. Ponadto, zachowek nie jest przyznawany rodzeństwu spadkodawcy, dalszym krewnym ani osobom wydziedziczonym w testamencie.
Wysokość zachowku
Obliczenie zachowku zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego obejmuje kilka kluczowych kroków. Na początku ustala się, kto ma prawo do zachowku i jaką część spadku by otrzymał na mocy dziedziczenia ustawowego. Następnie uwzględnia się, czy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, co może wpłynąć na wysokość zachowku. W przypadku takiej sytuacji przysługuje mu 2/3 wartości udziału spadkowego, w innym przypadku 1/2.
Aby ostatecznie obliczyć wysokość zachowku, niezbędne jest określenie substratu zachowku, czyli czystej wartości spadku pomniejszonej o długi spadkowe i powiększonej o darowizny oraz zapisy windykacyjne. Art. 992 k.c. i art. 993 k.c. precyzują zasady obliczania zachowku, w tym uwzględnianie darowizn i poleceń spadkowych. Należy także uwzględnić, że jeśli spadkodawca dokonał darowizny na rzecz uprawnionego do zachowku i jego małżonka z zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego, to na należny zachowek zalicza się tylko wartość połowy przedmiotu darowizny. W praktyce, proces ten wymaga dokładnych obliczeń i uwzględnienia wszystkich odpowiednich danych zgodnie z przepisami prawa spadkowego.
Podsumowanie
Instytucja zachowku jest istotnym elementem prawa spadkowego, chroniącym najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Dzięki niej osoby pominięte w testamencie mają prawo do części majątku spadkowego, co pozwala na zachowanie sprawiedliwości i równowagi w dziedziczeniu. Warto znać swoje prawa i obowiązki związane z zachowkiem, aby móc skutecznie je dochodzić w razie potrzeby.
Dochodzić zachowku można na drodze sądowej. Pozew o zachowek składa się do sądu rejonowego lub sądu okręgowego, w zależności od wysokości żądanej kwoty. Pozew musi spełniać wszystkie wymogi określone w kodeksie postępowania cywilnego, w tym zawierać wartość przedmiotu sporu, co wpływa na wysokość opłaty sądowej.
W przypadku potrzeby pomocy prawnej dotyczącej zachowku, adwokat i radca prawny z KJW Kancelaria Prawna oferuje kompleksowe i skuteczne wsparcie w trudnych sprawach spadkowych.